27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 9. 7. 3. wojny religijne, krucjaty, powstania (cz 1)

 

krucjaty

 

w czasach wypraw krzyżowych padały oskarżenia żydów o śmierć chrystusa, co spowodowało śmierć tysięcy żydów. inne powody: walka z niewiernymi, zadłużanie się u żydów na ekwipunek do krucjat (bez sensu), profanacja hostii, mordy rytualne, zdrada, spowodowanie najazdu mongołów. 

w 1099 krzyżowcy spalili żywcem żydów w synagodze (?).

 

powstania żydowskie (cz 1)

 

(wszelkie podane tu dane liczbowe, zwłaszcza dotyczące ilości zabitych żydów, należy traktować z przymróżeniem oka). 

przymuszanie żydów do kultu baala stało się powodem powstań żydowskich. 

pod panowaniem seleucydów (190-141 pne) próbowano zmusić żydów do kultu bogów greckich, co spowodowało powstanie machabejskie. 

za antiocha iii wielkiego (zm 187) władzę administracyjną sprawowali arcykapłani i rada starszych, sanktuarium (świątynia jerozolimska) było zwolnione z płacenia podatków. 

jego następca seleukos iv dopuścił się prawdopodobnie plądrowania świątyni, aby spłacić długi ojca. ok 180 pne arcykapłan oniasz iii został pozbawiony urzędu za wykorzystywanie oszczędności na rzecz przywrócenia władzy ptolemeusza. jego brat jezus jazon wkupił się w łaski antiocha iv i został mianowany następcą oniasza. jazon został wygnany w 172 pne, powrócił i wypędził syryjskich żołnierzy, ale w 168 pne musiał uciekać. 

antioch iv epifanes w 167 pne zastąpił prawo mozaistyczne greckim prawem świeckim, zakazano obrzezania, święcenia szabatów i obchodzenia świąt, wzniesiono posągi bóstw greckich i nakazano oddawać im cześć pod karą śmierci, zwoje tory były palone, świątynię w jerozolimie poświęcono zeusowi, na ołtarzu zabito w ofierze świnię, wystawiono posąg zeusa, któremu nakazano składać ofiary. stworzono aparat urzędniczy, który miał pilnować składania ofiar zeusowi. antioch iv najechał jerozolimę, zburzył mury, splądrował świątynię. w odpowiedzi w 167 pne wybuchło powstanie machabejskie, które trwało do 160 pne. 

w 167 pne w bitwie pod wadi haramia. 600 żydów zwyciężyło 2000 seleucydów. 

lizjasz, zarzadca syrii na dworze seleukidów, ii w pne, miał za zadanie podbicie judei, obrócenie w niewolę mieszkańców, zniszczenie jerozolimy. juda machabeusz pobił dwa oddziały dowodzone przez nikanora (w dniu purim) i gorgiasza pod emaus w 166 pne, i starł się w nierozstrzygniętej bitwie z lizjaszem pod bet-sur, po czym przystąpił do oczyszczenia świątyni. 

pretekstu do wybuchu powstania dostarczył matatiasz hasmoneusz, który odmówił złożenia ofiar zeusowi i zabił żyda, który próbował taką ofiarę złożyć. matatiasz ukrył się w górach. dołączyli do niego powstańcy. 

"matatiasz i jego przyjaciele obchodzili i rozwalali ołtarze oraz obrzezywali nieobrzezane dzieci, jakie tylko spotkali na izraelskich ziemiach, prześladowali synów pychy, a szczęście sprzyjało ich postępowaniu, tak więc bronili prawa przed poganami i królami i nie pozostawili grzesznikowi pola działania" (1 księga machabejska). 

antioch iv wtargnął do świątyni, zabrał z ołtarza złoty świecznik, naczynia, złoto, srebro (1 księga machabejska), zakazał obrzezania i posiadania tory pod karą śmierci, nakazał składanie na ołtarzu ofiarnym świń (józef flawiusz), zakazał przestrzeganie szabatu, ofiar całopalnych w świątyni, księgi prawa darto na strzępy, wymordowano kobiety, które obrzezały dzieci i powieszono im niemowlęta na szyjach (1 księga machabejska). 

W 166 pne w bitwie pod beit horon 1000 żydów pokonało 4000 seleucydów. 

matatiasz umarł w 166 pne, dowództwo powstania objął juda machabeusz wprowadzając walkę partyzancką, zdobył jerozolimę, dokonał rzezi na zwolennikach hellenizmu. 

eleazar machabeusz (zm 164 pne) brał udział w powstaniu antysyryjskim, poległ w bitwie pod bet-zacharia, przygnieciony przez słonia, którego zabił. 

czerwonym sokiem z morwy czarnej rozjuszano słonie przed walką (1 księga machabejska). 

w 164 pne nastąpiło oczyszczenie i ponowne poświęcenie świątyni. na pamiątkę tego zdarzenia ustanowiono święto chanuki. arcykapłanem został jakim alkimos, który wystąpił przeciwko chasydom, skazując 60 z nich na śmierć. 

w 164 pne w czasie bitwy pod bet-zeur 10.000 żydów pobiło 65.000 żołnierzy. 

w 162 pne podczas bitwy pod bet-sacharja seleucydzi zwyciężyli żydów i oblegli jerozolimę. bitwa pod kafar-salamo zakończyła się zwycięstwem żydów nad seleucydami. 

bitwa pod adassą w 161 pne zakończyła się zwycięstwem żydów. 

bitwa pod elasą w 160 pne zakończyła się zwycięstwem seleucydów. 

juda machabeusz zginął w 160 pne, jego następcą został brat jonatan, który w 152 pne objął urząd arcykapłana. 

jonatam machabeusz zginął w 142 pne, jego następcą został szymon machabeusz. 

w 142-141 pne wojska żydowskie wypędziły syryjczyków i zdobyły twierdzę gezer. szymon machabeusz przyjął tytuł arcykapłana i etnarchy - władcy narodu, powstało państwo machabeuszy. 

wojna warusa to powstanie w galilei, judei i idumei w roku śmierci heroda wielkiego. po śmierci heroda żydzi próbowali nakłonić jego następcę i syna archelaosa do pomszczenia żydów zabitych przez heroda za strącenie złotego orła znad bramy świątyni. na święto paschy archelaos zabił ok 3000 protestujących. warus przewidując bunt wkroczył do jerozolimy i zostawił w niej swoją załogę. w święto pięćdziesiątnicy tłum przybył do jerozolimy i próbował otoczyć rzymian. doszło do walki. budowle zostały zniszczone, wielu ludzi zabitych. żydzi otoczyli pałac królewski i zagrozili rzezią rzymianom jeżeli nie poddadzą się, robili podkopy. rozruchy wybuchły także w idumei. warus wrócił do judei i galilei, spalił sefforis, emmaus i inne miasta. kiedy ruszył na jerozolimę żołnierze żydowscy rozproszyli się po kraju, warus spustoszył idumeę. 

gesjusz florus, rzymski prokurator judei w latach 64-66, był najbardziej skorumpowany. w cezarei grecy zabijali ptaki na ofiarę u wejścia do synagogi, co zbezcześciło to miejsce. to sprowokowało miejscową ludność do ataku. grecy wycofali się do narbady i poskarżyli florusowi, który zabrał 17 talentów ze świątyni jerozolimskiej pod pozorem, że mają służyć potrzebom cezara. lud ruszył przed świątynię domagając się głośno ukarania florusa i drwiąc z niego. florus kazał ograbić główny rynek i zabijać każdego kto wpadnie w ręce greków. kazał biczować i ukrzyżować 3600 osób, kazał ekwitów pochodzenia żydowskiego, obywateli rzymskich, przybić do krzyżów, co doprowadziło do wybuchu wojny.

Waldemar Mierniczek