27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 8. 2. 7. 4. sztuka ( cz 1)

 

tiferet, szósta sefirot, oznacza piękno (kabała). 

chesed, czwarta sefirot to sefirot twórcza (kabała). 

zakaz sporządzania wizerunków ludzi i zwierząt (izrael), ponieważ boga nie można przedstawić za pomocą obrazu, gdyż nie ma na ziemi niczego podobnego do niego.

w okresie panowania ahaba wyrabiano figurki matki-karmicielki, aszery, umieszczano napisy baal i jah, rzeźbiono popiersia astarte na kolumnach.

 

wycinanka żydowska

 

popularna od xiii do xx w, zajmowali się nią mężczyźni, gdyż kobiety nie mogły zajmować się sztuką. 

do wycinania używano pergaminu, później białego papieru. wycinano szewskim nożem. materiał był składany na pół i wyżynany na desce. po wycięciu papier był malowany, przeważnie farbami wodnymi. przykładowe rodzaje wycinanek: mizrach, szewnosłach, rojzelach, hamsa (patrz podrozdział przedmioty). wycinanki były używane także jako chorągiewki na drzewcach (żołnierze, jeźdźcy). takie chorągiewki były wycinane przez chłopców na odbywające się co roku wyprowadzenie tory ze świątyni. wycinanki umieszczano w księgach rodzinnych, np przy datach zmarłych, aby nie zapomnieć zmówić za nich modlitwę, na ketubach (kontraktach małżeńskich). 

obecnie raczej tradycja akademicka w stanach zjednoczonych, izraelu i polsce (marta gołąb, monika krajewska).

 

biblia jako źródło wątków, tematów, symboli w sztuce:

 

- abiszag spotykamy w iluminatorstwie, w filmach "salomon i królowa saby", 1959 (tu także adoniasz) i "salomon", 1997, 

- adam i ewa - popularny temat w malarstwie jana van eycka, hugo van der goesa, hieronima boscha, albrechta durera, lucasa cranacha starszego (seria obrazów dotyczących kuszenia), palmy vecchio, tycjana, tintoretta, rembrandta, 

- arrasy wawelskie: seria 19 arrasów podzielonych na: 1 dzieje pierwszych rodziców - 6 arrasów ("stworzenie adama", "stworzenie ewy", "bóg zapoznaje ze sobą pierwszych rodziców", "zakaz spożywania owocu", "grzech pierworodny", "wygnanie z raju", 2 dzieje noego - 9 arrasów, 3 dzieje wieży babel - 4 arrasy, twórcą kartonów był michael coxcie, 

- dziewięć bohaterek, 1516-1519: lukrecja, weturia, werginia, jael, judyta, estera, święta helena cesarzowa, brygida szwedzka, elżbieta z turyngii, zgrupowane w trzy triady: antyczną, żydowską i chrześcijańską - cykl drzeworytów hansa burgkmaira starszego (1473-1531), 

- motywy z księgi daniela - występują w katakumbach, płaskorzeźbach, na sarkofagach, portalach świątyń (np chartres, vezelay, amiens, magdeburg), w malarstwie miniaturowym, rzeźbie, freskach, malarstwie sztalugowym, w „księdze daniela”, reżyseria anna zielinski, stany zjednoczone, 

- lewiatan jest bardzo popularnym motywem wystroju malarskiego synagog, np synagogi w niebylcu, dabrowie tarnowkiej, kraśniku, łańcucie, sandomierzu, strzyżowie, zwłaszcza na sklepieniu bimy w postaci ryby okalającej środek, 

- żona potifara - motyw w malarstwie tintoretta, rembrandta, murilla, guercina, nattiera, corintha, gaugina, 

- sąd salomona - malarstwo lucasa cranacha starszego, tintoretta, rafaela, rubensa, de ribery, 

- znaki zodiaku jako wystrój synagog stosowany od xvii w w polsce, najczęściej na sklepieniach, ścianach tuż pod sufitem, belkowaniu galerii dla kobiet w postaci fryzu, znak podpisywano nazwą żydowskego miesiąca, w przypadku znaków ludzkich, stosowano symbole zastępcze, z wyjątkiem synagogi sandomierskiej i synagogi kupa w krakowie (dokładniejszy opis w podrozdziale dotyczącym miejsc geograficznych), w polsce zachowało się osiem synagog z pełnym lub częściowym cyklem zodiakalnym: synagoga mizrachi w będzinie, synagoga kupa w krakowie, synagogi w dąbrowie tarnowskiej, inowłodzu, łańcucie, niebylcu, sandomierzu i w warszawie przy targowej 50/52. 

więcej motywów w podrozdziale o malarstwie.

Waldemar Mierniczek