27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 8. 2. 7. 5. literatura (cz 1)

 

bóg stworzył świat używając słów "i rzekł bóg". 

język adamowy został stworzony w raju przez adama, gdy bóg kazał mu nazwać wszystkie rzeczy („księga rodzaju”). 

wieża babel była wznoszona jako znak, dzięki któremu ludzie nie rozproszą się. niestety, w wyniku budowy wieży babel, nastąpiło pomieszanie języków, bóg podzielił język adamowy na 70 lub 72 dialekty dzieląc ludzi na narody („księga rodzaju”). 

izaak ślepy (ok 1160/1165-1235) zajmował się mistyką języka. mowa ludzka bliska jest mowie boga, jako że obie dają się wyprowadzić z boskiego imienia. 

skrutacja to metoda czytania „biblii” z wykorzystaniem odnośników do innych ksiąg, na zasadzie "pismo wyjaśnia samo siebie", a księgi biblii są ze sobą powiązane. 

alegoreza to metoda interpretacji znaków polegająca na tym, że najpierw odczytuje się znaczenie dosłowne, a następnie szuka się ukrytego znaczenia głównego, stosowana przy odczytywaniu „biblii”. 

homaranizm to idea porozumienia ludzi wszystkich języków i wyznań na zasadzie wzajemnego braterstwa, różności i sprawiedliwości, pierwszy wariant: hileizm (od hillela starszego (przełom i w pne i i w ne)), jako próba zreformowania judaizmu, późniejsza próba to język esperanto (ludwik zamenhof (1859-1917)).

 

styl i stylizacja biblijna

 

styl biblijny polega na naśladowaniu stylu „tanachu” w późniejszych tłumaczeniach i „nowym testamencie”, utworach świeckich. jest niejednorodny. 

odmiany: 

1 objawiający, np zaczynanie zdania od „jam jest” lub „ja, jahwe”, 

2 hieratyczny: uroczysty, namaszczony uzyskany przez zmianę szyku wyrazów, zdania współrzędnie złożone, rozpoczynanie zdań spójnikami, 

3 jurydyczny: przepisy prawne, sentencje, wskazania, 

4 liturgiczny: aklamacje, doksologie, 

5 mądrościowy: apoftegmaty, przysłowia, anegdoty, zagadki, 

6 apokaliptyczny: przedstawiający teraźniejszość jako wstęp do przyszłości, pełen symboliki, wizji, antytez, 

7 kaznodziejski, 

8 antologiczny.

stylizacja biblijna polega na naśladowaniu wypowiedzi i stylu „biblii” w literaturze pięknej, zapożyczeniu biblijnych schematów ideowych (np stworzenie świata, historia kaina i abla, dawida i goliata), przejmowaniu metafor, alegorii, porównań biblijnych, przyjmowaniu formy językowej właściwej dla „biblii”, stosowaniu biblijnego słownictwa (prorok, mesjasz, faryzeusz, lewita), naśladowaniu form biblijnych, np trenów, psalmów, lamentacji, pieśni, przypowieści, hymnów, przysłów, tekstów prorockich, np adam mickiewicz (1798-1855) "księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego", juliusz słowacki (1809-1849) "anhelli", jan ursyn niemcewicz (1869-1933) "biblia targowicka", czesław miłosz (1911-2004) "psałterz", "psałterz puławski".

 

gatunki literackie

 

akrostych występuje w „lamentacjach jeremiasza” i „księdze psalmów”. 

apokalipsa to gatunek o tajemniczych objawieniach, fantastycznych wizjach przekazywanych za pośrednictwem aniołów, zawierający proroctwa, boże interpretacje dziejów, np „apokalipsa św jana”, proroctwa daniela. 

jeremiada to utwór patriotyczny zawierający skargi i błagania. 

opowiadanie dworskie traktują o dworzanach lub doradcach królewskich, akcja toczy się na dworach królewskich, bohaterowie doznają przygód, intryg i niebezpieczeństw, ostatecznie odnosząc sukces, np opowieści o józefie, opowiadanie o esterze, opowiadania z „księgi daniela”. 

peszer midrasz to interpretacje i tłumaczenia, np interpretacja proroctwa jeremiasza o 70 tygodniach wypowiedziana przez daniela („księga daniela”). 

pijut to żydowska poezja religijna, pisana od ok v w przez poetów zwanych pajetanami. dotyczyła głownie prześladowań żydów w okresie bizantyjskim. rymowana od x w. znani przedstawiciele: jose ben jose, janaj, szlomo ibn gabirol, eliezer hakallir. wiele pijutum włączono do żydowskiej liturgii. 

psalm to liryczny utwór modlitewny, pieśń religijna o podniosłym charakterze skierowana do boga lub człowieka. są psalmy dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne. 

psalm alfabetyczny to psalm akrostych (dla wierszy, dystychów lub grup wierszy), np psalmy 9 i 10 (jako całość), 25, 34, 37, 111, 112, 119, 145. 

testament (np „testament hioba”, „testament dwunastu patriarchów”) to tekst o przesłaniu moralnym bazujący na tekście z „biblii”, testament dodaje nowe informacje. 

jigdal to hymn, poetyckie opracowanie modlitwy ani maamin.

Waldemar Mierniczek