27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 8. 2. 7. 8. władza (cz 3)

karaimi posiadali w rzeczypospolitej własny samorząd kierowany przez starszych wybieranych przez członków społeczności. zatrudniano w nim szkolnika (zarządzał, między innymi, domem modlitwy), gabbaja (skarbnika) i hazzana (który spełniał funkcje religijne i sądowe). w trokach funkcjonował wójt karaimski zatwierdzany przez wojewodę, później wójt litwy wybierany przez przedstawicieli gmin karaimskich. 

po i wojnie światowej z 32 gmin karaimskich pozostało pięć: troki, wilno, łuck, halicz i poniewieże na litwie, zwierzchnictwo sprawował karaimski związek religijny w rzeczypospolitej. w 1927 delegaci gmin karaimskich wybrali na chachama seraja szapszała. w 1936 sejm uchwalił ustawę o stosunku państwa do karaimskiego związku religijnego. 

dżymat to zgromadzenie o charakterze religijnym grupujące mężczyzn, z czasem lokalna wspólnota karaimów, na której czele stał hacham lub hazzan, w II rzeczypospolitej miał przywileje. 

po ii wojnie światowej istniały trzy karaimskie gminy wyznaniowe: warszawa, gdańsk i wrocław, gmina w opolu zanikła. 

w chanacie krymskim w 1837 powołano urząd hachama taurydzko-odeskiego, a w 1863 urząd hachama z zarządem duchowym w trokach. 

egzylarcha to przywódca żydów diaspory babilońskiej, od ii w, wybierany na zasadzie dziedziczności z rodu dawida. ostatnim znanym egzylarchą był dawid ben daniel (zm ok 1094). 

nagid to reprezentant wspólnot żydowskich w krajach islamu i niektórych chrześcijańskich, pierwotnie zastępca egzylarchy, od x w w egipcie, później w krajach maghrebu i hiszpanii, później osoba znacząca w gminie, bogacz. 

w rzeczypospolitej gminy żydowskie miały własny samorząd. 

kahał to gmina, forma organizacji społeczności żydowskiej w polsce, regulowana przez prawo żydowskie i polskie oraz przywileje nadawane przez władców. 

seniorzy to najwyżsi członkowie pełniący funkcje reprezentacyjne i sądownicze, zajmujący się najistotniejszymi kwestiami administracyjnymi. ławnicy przejmowali część zadań seniorów. 

rabini pełnili rolę przywódców religijnych, powierników i doradców w sprawach osobistych. 

w samorządach gminnych powoływano komisje, którym przewodniczyli kahalnicy. 

bejt din to żydowski trybunał religijny, którego korzenie tkwią w starożytnym izraelu, rozstrzygał sprawy religijne (np koszerność, prozelityzm), rozwody, sprawy cywilne, sprawy karne. funkcjonował zakaz wnoszenia spraw do sądów gojów. przy każdej gminie żydowskiej działał bejt din składający się z trzech dajanów, w tym rabina, kiedyś wyłącznie kapłanów lub lewitów. obecnie w skład bejt din może wchodzić każdy żyd z wyjątkiem prozelitów i kobiet. w rzeczypospolitej od wyroku bejt din można było odwołać się do wojewody lub króla. w 1540 powstał w lublinie bejt din ha-gadol (wielki dom sądu), który rozstrzygał sprawy sporne pomiędzy żydami z różnych ziem. od 1551 w każdej z pięciu ziem żydowskich działał osobny bejt din ha-gadol. 

od czasów stefana batorego zbierał się sejm żydowski (waad arba aracot), a przy nim działał żydowski sąd krajowy bejt din ha aracot, w skład którego wchodziło po dwóch rabinów z poznania, krakowa i lwowa. zbierał się w synagodze maharszal-szul. orzekał przykładowe kary np wykluczenia z gminy i wygnania, cenzury, za przekroczenie nakazów tory groziła kara chłosty (39 uderzeń w plecy i pierś rzemiennym biczem), skazanych przetrzymywano przywiązanych do ściany w przedsionku synagogi. 

za próbę obejścia sądu rabinackiego przez odwołanie się do sądu państwowego groziła cherem (klątwa).

Waldemar Mierniczek