27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 9. 3. 8. nauczyciele, przewodnicy duchowi, przywódcy religijni, rabini, maharat, rebe, cadycy, hazzani, hachani, chazani, chazanit, tannaici, magidzi, pastorzy (cz 17)

szkoły i uczelnie ( cz 1)

 

midrasz hazzanim (aleksandrowska szkoła duchowna) - szkoła hazzanów. 

faryzeusze tworzyli bractwa na czele których stali uczeni w piśmie mistrzowie i nauczyciele, którzy ustalali interpretację teskstów biblijnych poprzez prowadzenie regularnych dysput i wymianę listów. najlepsi zyskiwali autorytet i stawali się liderami ruchu (np hillel (przełom i w pne i i w ne) i szammaj (przełom i w pne i i w ne)), nauki głosili w synagogach przeznaczonych do wspólnotowej liturgii i nauczania prawa bożego. wszędzie gdzie mogli ustanawiali szkoły i synagogi, pouczali ojców, aby ich synowie uzyskali wykształcenie. 

haskala obejmuje studia nad językiem biblijnym i literaturą hebrajską, obecnie podejmuje krytyczne badania nad miszną, talmudem i innymi księgami religijnymi. 

soferowie, zawodowi juryści, uczeni w piśmie, często byli utożsamiani z faryzeuszami. 

jesziwa to wyższa szkoła talmudyczna dla nieżonatych studentów. dawniej uczyli się w niej chłopcy w wieku od 13/14 lat do dwudziestu kilku, absolwenci chederu lub talmud tora. po ukończeniu jesziwy otrzymywali smichę, która upoważniała do objęcia stanowiska rabina. 

rosz jesziwa to dziekan jesziwy. musi prowadzić wykłady na wysokim poziomie, często filar przywództwa w społeczności. w chasydyzmie spełniał podobną rolę do roli cadyka. 

dynastie rosz jesziwa: sołowiejczyk, finkel, feinstein, kotler, kook. 

maszgijach ruchani  to od xix w kierownik duchowy studentów w jesziwach. 

żydowska akademia (jesziwa) w moguncji została założona ok 1000, prowadziła studia halachiczne, uzgodniła dekrety "takanot szum”. gerszom z moguncji (960-1040) sprowadził do zachodniej europy kopie talmudu. miejscowi biskupi chronili żydów. 

musaryzm polegał na studiowaniu lektury dotyczącej praktycznej pobożności (musar), pogadankach na tematy moralne pod okiem nadzorcy (maszgijach). czerpią z niego jesziwy odwołujące się do tradycji żydów litewskich. 

warszawska szkoła rabinów istniała od 1826 do 1860/1861, studiowano w niej tanach, midrasz, talmud, historię powszechną, historię polski, matematykę, geografię, języki hebrajski, polski, niemiecki, francuski. 

żydowskie seminarium teologiczne fundacji frankla to pierwszy w europie nowoczesny zakład kształcący rabinów i nauczycieli, powstało we wrocławiu w 1854. nauka trwała siedem lat. wydział rabinacki działał do 1938. kształcił 723 absolwentów, w tym 300 z zagranicy. pracował w nim zacharias frankel (1801-1875). seminarium zostało zamknięte po nocy kryształowej zorganizowanej przez niemców w 1938. 

hebrew union college został założony w 1875 przez isaaca mayera wise'a (1819-1900). jest to najstarsza uczelnia żydowska w stanach zjednoczonych, kształci rabinów reformowanych, kantorów, znawców judaizmu, w cincinnati, nowym jorku, los angeles i jerozolimie. 

jeshiva university istniała od 1886, została założona przez imigrantów z europy wschodniej na manhattanie, zajmowała się edukacją akademicką i nauczaniem tory, obejmowała seminarium rabiniczne i elementarną jesziwę. od 1928 yeshiva college, w 1932 pierwsza uroczystość wręczenia dyplomów wyższej uczelni, w 2012 zgłoszono zastrzeżenia co do przestrzegania standardów kształcenia wyższego. 

żydowska szkoła rzemieślnicza "talmud tora" istniała w latach 1901-1939 w łodzi, została założona przez łódzkich przemysłowców. 

jesziwa poniewież została założona w 1908. była największą szkołą religijną na litwie. w 1944 została przeniesiona do bene berak w izraelu. w latach dziewięćdziesiątych w szkole pojawiły się spory kompetencyjne. otwiera swe podwoje dla ok 3000 studentów i jest wiodącą jesziwą w izraelu. 

beis jaakow to system szkół dla dziewcząt z ortodoksyjnych środowisk żydowskich, działał od 1917 w krakowie, został założony przez sarę szenirer (1883-1935), od 1927 w krakowie działało seminarium dla nauczycielek beis jaakow, w 1937 beis jaakow kształciło 38.000 uczennic w 250 szkołach w polsce. po i wojnie pojawiło się w stanach zjednoczonych (nowy jork, miami, chicago, los angeles, baltimore, denver, st louis, lakewood, monsey), kanadzie (toronto, montreal), w europie w londynie, manchesterze, antwerpii, moskwie, później w izraelu.

Waldemar Mierniczek