27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 9. 3. 6. mędrcy (cz 1)

 

sofer to uczony w piśmie w czasach biblijnych, przepisywacz pisma świętego. za pierwszego uznaje się ezdrasza (iv/v w pne). rozwój ery soferów miał przyczynę w zwiększającej się ilości synagog w izraelu i diasporze. soferowie wprowadzali poprawki w przepisywanych tekstach dotyczące oczywistych błędów, uwspółcześniali język itp przez co mieli wpływ na ostateczne brzmienie pisma świętego. ich prace kontynuowali masoreci. 

miszna miała początek w v w pne przez ezdrasza, sofera wywodzącego się z rodu kapłańskiego, który przepisywał torę i redagował prawa przekazywane przez przodków, objaśniał (daszot) je w języku aramejskim. 

w iii-ii pne komentowaniem i wyjaśnianiem tory zajmowali się soferowie (faryzeusze). 

ustne normy prawne były zbierane przez pięć pokoleń tannaitów od ok 20 do 200. najwybitniejszymi tannaitami byli gamaliel (i w pne/i w ne) i jochanan ben zakaj (i w), który działał na uczelni talmudycznej w jawne. dwa kolejne ośrodki powstały w liddzie i seforis. uczeni skupieni wokół zakaja utworzyli sanhedryn nawiązujący do wielkiego sanhedrynu. tannaici ustalili kanon biblii hebrajskiej. 

pierwszej redakcji miszny dokonał hillel (przełom i w pne i i w ne) lub akiba ben josef (ok 50-135). 

ok 140-145 w usza odbyło się zgromadzenie uczonych. powołano ośrodki w usza, seforis i tyberiadzie, gdzie odnowiono sanhedryn. należeli do niego uczniowie akiby ben josefa (ok 50-135): szymon bar jochaj (ok 100-160), jose ben halafta (ii w), rabbi meir (139?-163?) oraz gamaliel ii i juda bar ilaj. 

w tamtych czasach funkcjonowały opinie, że spisywanie miszny jest niezgodne z pismem świętym. inne opinie: nie można spisywać halach i targum, a testy hagady można. 

za głównego kodyfikatora miszny uznaje się judę ha-nasi (ok 139-217). po jego śmierci nad miszną pracowali jego uczniowie. komentarze i uzupełnienia zostały umieszczone w tosefta (rozszerzenie i uzupełnienie miszny). 

miszna-nezikin-pirke awot zawiera wypowiedzi mędrców od roku 300 pne do 200 ne. 

następcami tannaitów byli amoraici. zajmowali się komentowaniem i wyjaśnianiem biblii. Wynikiem ich pracy był talmud jerozolimski (v w) i talmud babiloński (vi w). 

midrasz ma korzenie w szkołach rabinicznych (bet midrasz) wykazujących silną więź z liturgicznymi zgromadzeniami w synagogach (bejt kneset). midrasz znajduje oparcie w tradycjach halachicznych. praktykowano głównie midrasz egzegetyczny (parszani), czyli analizę tekstu biblijnego wiersz po wierszu. midrasz zyskiwał oparcie w tradycjach haggadycznych. początek działaniom midraszowym dał ezdrasz, kontynuowali je soferowie, później amoraici. 

masoreci (uczeni tory), opracowali między vi i xi w oficjalny tekst biblii hebrajskiej (tekst masorecki). istniały dwie główne szkoły: babilońska i palestyńska. duży wpływ na ostateczne brzmienie tekstu mieli: aaron ben mosze ben aszer (ok 900-960) i mojżesz majmonides (1135-1204). wprowadzanie zmian w świętym tekście było surowo zabronione. 

riszonim to uczeni po epoce gaonów, xii-xv w. 

acharonim to uczeni działający od xvi w do czasów współczesnych. w tym okresie coraz częstsze było wydawanie orzeczeń po studiowaniu responsów poprzedników. 

kohelet to mędrzec przemawiający na zebraniu (funkcja).

Waldemar Mierniczek