27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 9. 6. 1. 2. liturgia

 

liturgia była bardzo skomplikowana, opracowana podczas reformy ezdrasza i sprawowana przez kapłanów w świątyni jerozolimskiej w latach drugiej świątyni 536-515 pne. 

od i w w aleksandrii terminem liturgia określano ceremonie wypełniane w świątyni jerozolimskiej, później czynności związane z oddawaniem czci bóstwu. 

salomon ha-lewi alkabec pisał wiersze liturgiczne, komentarze do ksiąg tory, kazania (or cadikim), interpretacje modlitw. 

u chasydów polskich ustalił się nowy obrządek oparty na praktyce sefardyjskiej. 

izrael jacobson opracował w 1810 reformę liturgiczną w niemczech, odrzucono większość rytuałów i modlitw, hymny śpiewano w języku niemieckim, wprowadzono muzykę organową, krótsze modlitwy, miejsca siedzące w synagogach były dostępne dla mężczyzn i kobiet na równych prawach, odrzucono zasady koszerności. 

judaizm konserwatywny utrzymał język hebrajski w liturgii. 

judaizm neologiczny używa języka węgierskiego w liturgii. 

judaizm reformowany wprowadził równouprawnienie kobiet w liturgii. 

baba rabba był głównym twórcą liturgii samarytańskiej na przełomie iii i iv w. 

memar markah (nauka markaha) zawiera liturgię (samarytanie). 

w xiv w nastąpił rozkwit samarytańskiej literatury religijnej, zwłaszcza liturgicznej. 

samarytanie stosowali język samarytański hebrajski w alfabecie samarytańskim. 

esseńczycy mieli własne teksty liturgiczne, w tym apokalipsę ezdrasza, pieśni święcenia szabatu (liturgia anielska zawierająca anielskie wychwalanie) - 13 sekcji dla każdego z pierwszych trzynastu szabatów kolejnych lat. 

podstawą liturgii karaimów są psalmy. 

językiem liturgicznym karaimów jest hebrajski, karaimski (karaimi na krymie, w polsce i na litwie). 

język gyyz jest językiem liturgicznym felaszów. 

jedno ze znaczeń rosz ha-szana (1 miesiąca nisan): początek roku liturgicznego, symbolizuje początek wolności, i formowania się narodu żydowskiego. 

podczas liturgii drugiego dnia rosz ha-szana odczytywana jest akeda. rogi szofar, które są używane podczas tego święta, utożsamiane są z rogami barana, który został ofiarowany zamiast izaaka. 

w czasie kabalat szabat (powitanie szabatu) śpiewa się fragmenty psalmów i hymn lecha dodi, po tym hymnie zabronione jest wykonywanie wszelkich prac. 

liturgia paschalna jest traktowana jako centrum roku liturgicznego i pamiątka wiary. 

parasza to fragment tory czytany w czasie publicznej liturgii w szabat rano i po południu, w każdy poniedziałek i czwartek, podczas świąt, postów i rosz chodesz (początek miesiąca księżycowego). 

na każdy z 54 lub 55 tygodni kalendarza księżycowego przypada inna parasza: księga rodzaju: 1 bereszit (1,1-6,8), 2 noach (6,9-11,32), 3 lech lecha (12,1-17,27), 4 wajera (18,1-22,24), 5 chaje sarah (23,1-25,18), 6 toldot (25,19-28,9), 7 wajece (28,10-32,3), 8 wajiszlach (32,4-36,43), 9 wajeszew (37,1-40,23), 10 mikec (41,1-44,17), 11 wajigasz (44,18-47,27), 12 wajechi (47,28-50,26), księga wyjścia: 1 szmot (1,1-6,1), 2 waera (6,2-9,35), 3 bo (10,1-13,16), 4 beszalach (13,17-17,16), 5 jitro (18,1-20,23), 6 miszpatim (21,1-24,18), 7 teruma (25,1-27,19), 8 tecawe (27,20-30,10), 9 ki tisa (30,11-34,35), 10 wajakel (35,1-38,20), 11 pekudei (38,21 - 40,38), księga kapłańska: 1 wajikra (1,1-5,26), 2 caw (6,1-8,36), 3 szemini (9,1-11,47), 4 tazrija (12,1-13,59), 5 mecora (14,1-15,33), 6 acharei (16,1-18,30), 7 kedoszim (19,1-20,27), 8 emor (21,1-24,33), 9 behar (25,1-26,2), 10 bechukotai (26,3-27,34), księga liczb: 1 bamidbar (1,1-4,20), 2 naso (4,21-7,89), 3 bahaalotcha (8,1-12,16), 4 szelach (13,1-15,41), 5 korach (16,1-18,32), 6 chukat (19,1-22,1), 7 balak (22,2-25,9), 8 pinchas (25,10-30,1), 9 matot (30,2-32,42), 10 masei (33,1-36,13), księga powtórzonego prawa: 1 dwarim (1,1-3,22), waetchanan (3,23-711),.3 ekew (7,12-11,25), 4 re'eh (11,26-16,17), 5 szoftim (16,18-21,9), 6 ki tece (21,10-25,19), 7 ki tawo (26,1-29,8), 8 nicawim (29,9-30,20), 9 wajelech (31,1-31,30), 10 hazinu (32,1-32,52), 11 wezot habracha (33,1-34,12). 

anamneza to modlitewne wspomnienie wydarzeń uznawanych za interwencje boże w historię świata, ludzi, obietnic nadanych przy przymierzu, np noego, abrahama i racheli, jeden z podstawowych elementów liturgii. 

hosanna to zawołanie wyrażające radość, uwielbienie, prośbę o pomoc lub do posługi hoshana, cyklu modlitw, z których niektóre są odśpiewane każdego rana w czasie święta sukkot, kompletny cykl śpiewany jest siódmego dnia święta hoszana raba (wielka hosanna). 

nusach aszkenaz to porządek modlitw i pieśni (aszkenazyjczycy), nusach sefard - porządek modlitw i pieśni (chasydzi), nusach chabad - porządek modlitw i pieśni (???). 

liturgiczne ujęcie psalmów: 13 psalmów szirin, 58 psalmów mizmor (pieśń religjna), psalm 145 i inne tehillah (pieśni pochwalne pana), psalmy 16 i 56-60 mikhtam, psalm 7 i 3 szigajon (pieśni w stanie uniesienia). 

psalm 145 jest stosowany często w liturgii, w synagogach odmawiany rano i wieczorem, "kto go powtarza trzy razy na dzień, może być pewny, iż należy do synów przyszłego świata". 

hayot to hymny istot żyjących i ofanim (kół), co stanowi odniesienie do wizji duchów wspomnianych w księdze ezechiela. 

śpiew serafinów wyraża bożą chwałę, jest refleksem chwały bożej powracającej do swego źródła. w liturgii synagogalnej inspiruje śpiew kedusza. tekst tej modlitwy przedstawia to, co zanoszą przed bożym tronem aniołowie, jest niebiańskim odpowiednikiem postawy wielbiącej podstawę całego stworzenia, z uwielbieniem i miłością przyjmującego jarzmo tory na ziemi (księga izajasza). 

w dzień szmini aceret święta sukkot wykonuje się obrzęd czerpania wody. simchat bejt ha-szoewa to rytuał sprawowany w pierwszy dzień sukkot, wylanie na ołtarz wody przyniesionej ze źródła, co miało zapewnić obfity deszcz, w czasie obrzędu śpiewy i tańce. 

w święto szawuot śpiewany jest poemat liturgiczny "akdamut" zawierający opis walki lewiatana z behemotem zakończonej zabiciem obu zwierząt przez boga (aszkenazyjczycy). 

na jom kippur obowiązują białe szaty (kitel) kao - symbol czystości i pokory. 

kadzidło używane w liturgii:- żywica pachnąca, muszelki, galbanum i czyste kadzidło w równej ilości (księga wyjścia). 

teksty liturgiczne są koszerne jeżeli nie mają kleksów.

Waldemar Mierniczek