27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 9. 7. 3. wojny religijne, krucjaty, powstania (cz 2)

powstania żydowskie (cz 2)

wojna żydowska 66-73 - background: saduceusze współpracowali z rzymianami, przeciw nim byli mesjaniści, faryzeusze, zeloci, sykariusze. 

powstanie w jerozolimie w 66 to oblężenie miasta przez 10.000 powstańców pod wodzą eleazara. zelota manahem zdobył duże ilości broni, opanował arsenał w masadzie, w jerozolimie zmasakrował rzymian, zabił ananiasza arcykapłana i jego brata ezechiasza, jego wojska zostały wyparte przez eleazara ben symeona. został ujęty, torturowany i zabity. cestiusz gallus próbował zdobyć jerozolimę, to znaczy północny mur świątyni. oblężenie nie udało się. 

bitwa pod gabao odbyła się w 66, cestiusz gallus wymordował w liddzie ludzi, którzy nie poszli na święto namiotów do jerozolimy. powstańcy przerwali świętowanie i zaatakowali rzymian. zwyciężyli.

w 67 rozpoczęto oblężenie jotopaty, które trwało przez 47 dni. zdrajca żydowski pokazał wespazjanowi dogodną porę i miejsce ataku. w czasie masakry mieszkańców zabito 40.000 obrońców. józef flawiusz dowodzący obroną przepowiedział wespazjanowi, że zostanie cesarzem, i został oszczędzony. inna wersja: żołnierze woleli samobójstwa od poddania się, prawo żydowskie zakazywało samobójstwa, więc losowali kto zabije poprzednio wylosowanego. ostatni przy życiu został józef flawiusz, który wraz z jednym z towarzyszy zdecydowali się poddać rzymianom (józef flawiusz). 

w  67 odbyła się bitwa pod askalonem. przed bitwą mieszkańcy zamordowali 2500 żydów, a resztę uwięzili. wojska żydowskie były dowodzone między innymi przez jana (esseńczyka), który padł w bitwie. żydzi przegrali, co kosztowało ich ok 18.000 ofiar. 

w 67 lub 68 dokonano masakry 11.600 samarytan w świątyni na górze gerazim. 

jafę zdobyto w 67 lub 68, co skończyło się masakrą 15.000 osób, 2130 dostało się do niewoli (głównie kobiety i dzieci). 

gischalę zdobyto w 67 lub 68, kosztowało to życie 6000 zabitych, 3000 jeńców (kobiet i dzieci) dostało się do niewoli. 

w 67 lub 68 zdobyto joppę, 4200 osób zabito. 

w 68 zdobyto tarycheję, 6700 osób zabito, 30.000-40.000 sprzedano w niewolę. 

w 68 oblegano gamalę, 5000 żydów popełniło samobójstwo rzucając się w przepaść, 4000 zamordowali rzymianie. 

w 68 stoczono bitwę pod betennabris, 20.000 zabitych, 2200 jeńców. 

 iii 68 władzę w jerozolimie objął jan z gishali, zwolennik zelotów, zginęło 10.000 żydów. wybuchła wojna domowa pomiędzy zelotami jerozolimskimi eleazara ben-szymona, zelotami galilejskimi jana z gishali, sykariuszami szymona bar giora i idumejczykami pod wodzą jakuba bar-sosa i szymona bar-katla. 

w 70 tytus flawiusz oblegał jerozolimę. z powodu braku żywności spalonej podczas walk frakcyjnych, żydzi byli zmuszeni podjąć negocjacje za pośrednictwem józefa flawiusza, którego żydzi nie chcieli słuchać. miasto zostało zburzone, druga świątynia spalona. według tacyta zginęło 600.000 żydów. 

w 71 oblężono macheront, co kosztowało życie 4700 zabitych. 

w 73 oblężono masadę. dowódca eleazar ben jair (sykariusz) skłonił towarzyszy, by najpierw zabili żony i dzieci, a potem siebie. zginęło w ten sposób 960 osób. inna informacja: podczas oblężenia masady. 

podczas całej wojny poległo 1.000.000 osób, 97.000 popadło w niewolę, z czego 17.000 zmarło z głodu (józef flawiusz), książęta i przedstawiciele znanych rodów zostali odesłani do rzymu, starsi do kopalń, młodsi na areny do walki z dzikimi zwierzętami. wespazjan wprowadził podatek fiscus judaicus na rzecz świątyni jowisza kapitolińskiego. podatek został uznany jako kara boska za żydowski grzech (jochanan ben zakkai). 

podczas powstania żydów w cyrenie w 115 zginęło ok 200.000 greków i rzymian (kasjusz dion). powstanie stłumiono, spacyfikowano żydów w libii. 

wojna kwietusa toczyła się w latach 115-117. diaspora żydowska w cyrenajce rozpoczęła rebelię, w cyrenie żydzi zniszczyli świątynie hekate, jowisza, apollina, artemidy i izydy i budowle cywilne. dowódca lukuas wszedł do aleksandrii i podłożył ogień pod pogańskie świątynie i grobowiec pompejusza. rewolta rozszerzyła się na egipt i cypr. żydzi zmasakrowali 240.000 greków na cyprze i 220.000 greków w cyrenie (kasjusz dion). rebelia przeniosła się do mezopotamii, kwietus zwyciężył powstańców i został namiestnikiem judei. 

w 129 hadrian wydał zarządzenie, aby na gruzach świątyni jerozolimskiej zbudować świątynię jowisza, miasto przebudować na wzór hellenistyczny. zakazał obrzezania pod karą śmierci bo mu się kojarzyła w kastracją. 

powstanie bar-kochby toczyło się w latach 132 -135. wodzem powstania został szymon bar-kochba, a arcykapłanem jego wuj eleazar syn charsoma. żydzi wygrali, wznowiono ofiary w ruinach świątyni, prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się jezusa chrystusa i uznania szymona bar-kochby za mesjasza. 

hadrian wezwał juliusza sewera, który w 135 wkroczył do judei i latem zdobyli jerozolimę. padła kwatera główna oporu w bethar, zamordowano niemal wszystkich obrońców, a pozostałych przy życiu sprzedano w niewolę. zginęło 580.000 żydów, w tym niemal wszyscy obrońcy, głowę przywódcy wysłano hadrianowi (euzebiusz z cezarei). wzgórze świątynne zostało zaorane, postawiono świątynię jowisza i posąg hadriana, zakazano judaizmu, w jerozolimie zbudowano świątynie serapisa, dionizosa, kastora i polluksa, żydom zakazano wejścia do miasta, mogli na nie spoglądać z daleka, na teren świątyni mogli wejść tylko 9 dnia miesiąca aw aby opłakiwać swoje nieszczęście. 

po unicestwieniu powstaniu bar-kochby nasiliły się zakazy studiowania tory. za przechowywanie zwojów tory groziła kara śmierci. 

wojna przeciwko gallusowi w latach 325-352 to powstanie, na czele którego stał patricius, którego obwołano królem i mesjaszem. w odpowiedzi zniszczono tyberiadę i liddę, mieszkańców zabito nie oszczędzając kobiet i dzieci. 

w końcu v w wybuchło powstanie samarytan, którzy zostali zdziesiątkowani przez cesarza zenona. 

w 529 rozpoczęto budowę kościoła na świętej górze gerazim i zakaz odprawiania kultu na tej górze przez samarytan. wybuchło powstanie, którego przywódcą był julianus ben sabar, zdławione w 531 przez justyniana i wielkiego, który wymordował większość samarytan.

Waldemar Mierniczek