27. judaizm i religie powiązane (hebrajczycy, izrael, kabała, karaimi, mandaizm, mozaizm, palestyna, samarytanie, żydzi) oraz ringatu

27. 10. 3. muzyka, instrumenty muzyczne (cz 3)

kantorzy

 

kantor to wokalista oratoryjny, towarzyszy rabinowi w praktykach religijnych, bierze udział w uroczystościach pogrzebowych. 

znani kantorzy: 

- abraham ber birnbaum - kantor, pedagog, teoretyk śpiewu synagogalnego, kantor w hethars (węgry), prostejowie (morawy), przasnyszu, nowej synagogi w częstochowie, wydał "sztukę kantorstwa", założył w częstochowie pierwszą świecką szkołę kantorów, 

- mosze kusewicki - chazan i tenor liryczny, od 1925 główny kantor wielkiej synagogi w wilnie, od 1927 główny kantor wielkiej synagogi w warszawie, przyjął (spróbowałby nie przyjąć) order zasługi od stalina, osiągnął światową sławę jako tenor, od 1952 kantor kongregacji beth el na brooklynie, 

- benzion miller - tenor, kantor synagogi w żydowskim centrum na hillside, 

- gerszon sirota - pieśniarz, tenor dramatyczny, nadkantor wielkiej synagogi w warszawie, w czasie wojny koncertował w wielkiej synagodze w warszawie w getcie, zginął spalony przez niemców w bunkrze przy ul młyńskiej 6 podczas powstania w getcie, 

- jakub leopold weiss - kantor, założyciel bet midrasz, nadkantor niemieckiej synagogi w warszawie, założył prywatną synagogę w pałacu lubomirskich w warszawie. 

instytut kantorów w tel awiwie został założony w 1984 przez maurice'a jaffego, działa jako szkoła muzyczna, kształci kantorów, organizuje wykłady i koncerty na całym świecie, programy edukacyjne dla młodzieży, przy instytucie działa biblioteka składująca nagrania wszelkich form liturgicznych w jidysz, ladino, hebrajskim, przy szkole działa chór męski.

 

nigun, muzyka klezmerska

 

nigun to melodyjny śpiew grupowy. powstał ponieważ tradycja zakazuje używania mowy podczas posiłków szabasowych między rytualnym myciem rąk a jedzeniem chały, stąd np "tam ta ra tam" lub naśladowanie werbli. 

nigun rozwinął się w xviii w wśród chasydów. rabini i cadycy układali nigumin wprowadzając je w swoich synagogach. 

obecnie znane są niguny lubawiczerów, natchnienie dla muzyki klezmerskiej i jazzu. 

muzyka klezmerska jest związana z żydowskimi obrzędami religijnymi (np składanie ofiar), miała charakter chasydzki, przerodziła się w muzykę rozrywkową graną podczas ślubów i uroczystości, rozpowszechniła się w 2 poł xviii w. 

klezmer to żydowski muzykant grający na przyjęciach weselnych, karczmianych i innych (np bar micwa), często z pokolenia na pokolenie. 

klezmerzy używali trąbek, instrumentów perkusyjnych, harf, lir, później doszły skrzypce, klarnety, kontrabasy. 

muzyka klezmerska połączyła się z jazzem, jej renesans nastąpił w latach dziewięćdziesiątych xx w, zauważono wpływy folku, muzyki elektronicznej, rocka, funka, reggae, hip-hopu. 

matisyahu to muzyk reggae i hip-hopu, łączony z muzyką klezmerską, raper, hippis, nosiciel dredów, członek chabad-lubawicz i chasydów bracławskich. 

inni muzycy klezmerscy: john zorn, saksofonista, raphael rogiński, gitarzysta, polak, leopold kozłowski-kleinman, ostatni z polskich przedwojennych klezmerów, pianista, dyrygent, kompozytor. 

zespoły klezmerskie: bester quartet, polska, klezmafour, polska, rzeszów, klezmer band, polska, brave old world, międzynarodowa, kleztory, międzynarodowa, łączy różne rodzaje muzyki, od klasycznej przez cygańską do bluesa i country, oy division, izrael, the klezmatics, izrael, łączy elementy jazzu, rocka, gospel, masada, izrael, powiązania z jazzem. 

festiwal klezmerów w safedzie odbywa się od 1987, towarzyszy mu szereg imprez, wykłady kabalistyczne, przeglądy filmów żydowskich, występy najbardziej znanych klezmerów jak giora feidman, dawid d'or. 

taniec hora (pochodzenia niewątpliwie słowiańskiego) tańczono także do muzyki klezmerskiej, zazwyczaj do "hawa nagila", ludowej pieśni śpiewanej podczas świąt, np w czasie chanuki. 

pierwsze nagranie powstało w 1915 w jerozolimie, piosenka jest znana na całym świecie. oryginalny tekst chasydzki śpiewany jako nigun nie zachował się. 

współczesne słowa napisał abraham zewi idelsohn lub mosze natanson. 

„radujmy się, radujmy się, radujmy się i cieszmy, śpiewajmy, śpiewajmy, śpiewajmy i cieszmy się, zbudźcie się, zbudźcie się bracia. zbudźcie się, bracia, z radością w sercach, zbudźcie się, bracia, zbudźcie się bracia, z radością w sercach" (brzmi jak drwina po ludobójstwie żydów na palestyńczykach, zresztą hitler też wołał "niemcy, obudźcie się").

 

instrumenty muzyczne

 

szofar to róg barani, nawiązanie do ofiary izaaka, za jego pomocą ogłaszano ważne wydarzenia, zbliżanie się niebezpieczeństwa, rozpoczęcie i zakończenie wojny, początek postu, początek roku jubileuszowego. 

szofar był instrumentem liturgicznym w świątyni jerozolimskiej. 

100 razy szofar = nowy rok. 

podczas jom kippur dźwięk szofaru obwieszcza koniec pokuty. 

szofar wydaje trzy rodzaje dźwięków: tekija, terua, szwarim. 

msiltayim to krotale używane w izraelu od ok 1110 pne, małe talerzyki, jeden przymocowany do kciuka, z drugi do palca wskazującego. 

organy były używane w synagogach reformowanych.

Waldemar Mierniczek